ตสฺสตฺโถ – เตสํ จตูสุ อริยสจฺเจสุ ปริญฺญาทีนํ โสฬสนฺนํ กิจฺจานํ นิฏฺฐิตตฺตา จตุสจฺจสมฺโพเธน สมฺพุทฺธานํ, สติเวปุลฺลปฺปตฺติยา สติมตํ, วุตฺตนเยน สมุคฺฆาติตสมฺโมหตฺตา ปญฺญาเวปุลฺลปฺปตฺติยา หาสปญฺญานํ, ปุพฺพภาเค วา สีลาทิปาริปูริโต ปฏฺฐาย ยาว นิพฺพานสจฺฉิกิริยาย หาสเวทตุฏฺฐิปาโมชฺชพหุลตาย หาสปญฺญานํ, สพฺพโส ปริกฺขีณภวสํโยชนตฺตา อนฺติมสรีรธารีนํ ขีณาสวานํ เทวา มนุสฺสา จ ปิหยนฺติ ปิยา โหนฺติ, ตพฺภาวํ อธิคนฺตุํ อิจฺฉนฺติ ‘‘อโห ปญฺญานุภาโว, อโห วต มยมฺปิ เอทิสา เอวํ นิตฺติณฺณสพฺพทุกฺขา ภเวยฺยามา’’ติฯ

จตุตฺถสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สุกฺกธมฺมสุตฺตวณฺณนา

[42] ปญฺจเม สุกฺกาติ น วณฺณสุกฺกตาย สุกฺกา, สุกฺกภาวาย ปน ปรมโวทานาย สํวตฺตนฺตีติ นิปฺผตฺติสุกฺกตาย สุกฺกาฯ สรเสนปิ สพฺเพ กุสลา ธมฺมา สุกฺกา เอว กณฺหภาวปฏิปกฺขโต ฯ เตสญฺหิ อุปฺปตฺติยา จิตฺตํ ปภสฺสรํ โหติ ปริสุทฺธํฯ ธมฺมาติ กุสลา ธมฺมาฯ โลกนฺติ สตฺตโลกํฯ ปาเลนฺตีติ อาธารสนฺธารเณน มริยาทํ ฐเปนฺตา รกฺขนฺติฯ หิรี จ โอตฺตปฺปญฺจาติ เอตฺถ หิริยติ หิริยิตพฺเพน, หิริยนฺติ เอเตนาติ วา หิรีฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ ‘‘ยํ หิริยติ หิริยิตพฺเพน, หิริยติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา, อยํ วุจฺจติ หิรี’’ติ (ธ. ส. 30)ฯ โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน, โอตฺตปฺปนฺติ เอเตนาติ วา โอตฺตปฺปํฯ วุตฺตมฺปิเจตํ ‘‘ยํ โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพน, โอตฺตปฺปติ ปาปกานํ อกุสลานํ ธมฺมานํ สมาปตฺติยา, อิทํ วุจฺจติ โอตฺตปฺป’’นฺติ (ธ. ส. 31)ฯ

ตตฺถ อชฺฌตฺตสมุฏฺฐานา หิรี, พหิทฺธาสมุฏฺฐานํ โอตฺตปฺปํฯ อตฺตาธิปเตยฺยา หิรี, โลกาธิปเตยฺยํ โอตฺตปฺปํฯ ลชฺชาสภาวสณฺฐิตา หิรี, ภยสภาวสณฺฐิตํ โอตฺตปฺปํฯ สปฺปติสฺสวลกฺขณา หิรี, วชฺชภีรุกภยทสฺสาวิลกฺขณํ โอตฺตปฺปํฯ

ตตฺถ อชฺฌตฺตสมุฏฺฐานํ หิริํ จตูหิ การเณหิ สมุฏฺฐาเปติ – ชาติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา, วยํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา, สูรภาวํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา, พาหุสจฺจํ ปจฺจเวกฺขิตฺวาฯ